Note from AZ - Interesting gentle and civilizational explanation by Arof Ishak
Susulan laporan-laporan akhbar 3/7/23, yang menyebut Tun
Mahathir telah menuduh mereka yang menaja Malaysia sebagai ‘negara pelbagai
bangsa’ adalah melanggar perlembagaan negara, A. Kadir Jasin menulis pada
17/7/23, “Melayu perlu terima hakikat Tanah Melayu tidak ada lagi … apabila
nama Persekutuan Tanah Melayu ditukar menjadi Persekutuan Malaysia” pada tahun
1963.
Pada 18/7/23, Aidil Khalid menidakkan pandangan Kadir dan
menekankan walau pun Malaysia mengambil alih daripada Persekutuan Tanah Melayu,
Perlembagaan Malaysia terus mengandungi istilah “Tanah Melayu” dalam teksnya,
seperti “Negeri-negeri Tanah Melayu”, dan “Semenanjung Tanah Melayu”; manakala,
istilah ‘Semenanjung Malaysia’ tidak terdapat langsung dalam Perlembagaan
negara. Aidil merumuskan Perlembagaan “tidak sekali-kali mencairkan sifat,
hakikat dan identiti Tanah Melayu” selepas pembentukan Malaysia. Disebut juga
dalam Perlembagaan, Malaysia terdiri daripada “Negeri-negeri Tanah Melayu”, dan
“Negeri-negeri Borneo”. Juga, disebut dalam Perlembagaan orang-orang Asli
“Semenanjung Tanah Melayu”, tidak “Semenanjung Malaysia”.
Dr. Jahaberdeen Yunoos pula pada 19/7/23, tidak bersetuju
dengan pegangan Aidil, dan menyebut beberapa rujukan dalam Perlembagaan yang
padanya nyata menunjukkan Malaysia sebuah negara pelbagai bangsa, seperti
rujukan akan agama[1]agama lain selain
daripada Islam, dan kebebasan untuk bertutur dan mempelajari bahasa-bahasa
lain, dan kepentingan sah kaum-kaum lain. Jahaberdeen percaya Perlembagaan
mahukan negara Malaysia yang bersatu berlandaskan kepelbagaian.
Memang tepat bagi Kadir, Aidil dan Jahaberdeen mengambil
pendekatan perlembagaan bagi mengulas tulisan Tun Mahathir yang mahukan hakikat
‘Negara Melayu’ itu kekal, yang dilandaskan oleh Tun Mahathir dengan hujah
perlembagaan negara.
Pendekatan perlembagaan yang telah diambil oleh Tun
Mahathir, Kadir, Aidil dan Jahaberdeen memerlukan meneliti perlembagaan negara,
dan mencari jawapan kepada isu yang dibangkitkan itu berpandukan kepada teks
perlembagaan negara.
Namun, bagi saya untuk mencari jawapan yang menyeluruh saya
mengemukakan satu pendekatan lain, yang saya namakan sebagai ‘pendekatan
peradaban’ (civilisational approach). Pendekatan peradaban melihat keseluruhan
fenomena, bukan sekadar perlembagaan negara sahaja.
Pendekatan peradaban meneliti masyarakat manusia dengan
cermat. Dengan masyarakat manusia itu bermaksud masyarakat manusia yang
berperadaban (a society that is civilised). Peradaban (civilisation) bermaksud
masyarakat yang mempunyai satu umbaian budaya, satu umbaian nilai-nilai, dan
satu umbaian kebijaksanaan (a society that possesses a body of culture, a body
of values, and a body of wisdom); dalam kata lain, dengan tiga umbaian ini,
peradaban memiliki peraturan, kelaziman dan kebiasaan yang dikenali dan
diamalkan (recognised and practised rules, conventions and norms) dalam semua
perkara nasional. Dengan pendekatan perlembagaan mereka, Kadir, Aidil, dan
Jahaberdeen semuanya tidak membezakan antara negara (country/state) dengan
masyarakat (society/nation). Pada hal ‘negara’ dan ‘masyarakat’ adalah dua
entiti yang berlainan, walaupun berkaitan. ‘Negara’ adalah satu entiti politik,
yakni satu entiti super-structure; manakala ‘masyarakat’ pula adalah satu
entiti sosial, yang merupakan sub-structure. ‘Negara’ direka/dibentuk, dibina
sebagai struktur atas masyarakat, manakala ‘masyarakat’ pula tumbuh semulajadi
dan asli di bumi atau alam berkenaan, daripada zaman mula munculnya manusia di
alam berkenaan.
Sebagai sebuah ‘negara’, Persekutuan Tanah Melayu muncul
tahun 1957, dan kemudiannya Malaysia muncul tahun 1963, nyatanya sekali adalah
negara “Tanah Melayu”, kerana Perlembagaan Persekutuan Tanah Melayu dan
Perlembagaan Malaysia cukup jelas mempamirkan struktur dan inti ‘Negara Melayu’
: Ketua Negara adalah seorang Raja Melayu yang bertakhta, pemerintah di
negeri-negeri dalam persekutuan ini adalah juga Raja-Raja Melayu yang bertakhta,
atau wakil Raja Melayu sebagai Yang di-Pertua Negeri, Majlis Raja-Raja Melayu
berkedudukan dan berperanan penting dalam pemerintahan, Bahasa Melayu adalah
Bahasa Kebangsaan dan bahasa rasmi, Islam adalah agama persekutuan.
Negeri-negeri yang membentuk Persekutuan Tanah Melayu adalah
negeri-negeri yang nyatanya negeri-negeri Melayu. Seluruh Semenanjung adalah
‘Tanah Melayu’. Namun, istilah ‘Tanah Melayu’ tidak kena untuk Malaysia
keseluruhannya. Malaysia terdiri daripada tiga wilayah iaitu Tanah Melayu, Sabah,
dan Sarawak.
Pendekatan peradaban menghuraikan isu ‘Negara Melayu’ ini
dengan membezakan antara ‘negara’ dan ‘masyarakat’, yakni negara Malaysia dan
masyarakat Malaysia.
Penghuraian dua entiti yang berbeza ini (‘negara’, dan
‘masyarakat’) adalah dengan mengenali akan peradaban asas, iaitu peradaban yang
membentuk negara di Malaysia. Peradaban asas itu ialah peradaban Melayu.
Istilah ‘Melayu’ mempunyai dua pengertian dalam peradaban Melayu, yang tidak
difahami luas, walaupun di Malaysia sendiri. Pengertian pertama istilah
‘Melayu’ ialah, ia satu kelompok etnik pribumi yang menghuni seluruh
semenanjung yang dikenali sebagai ‘Semenanjung Tanah Melayu’ atau ‘Semenanjung Melayu’, wilayah pesisiran
pantai timur Pulau Sumatera, Kepulauan-kepulauan Riau, Sambas, Natuna, dan
seluruh wilayah pesisir pantai di Pulau Kalimantan. Kelompok ini juga disebut
sebagai ‘Melayu pesisir’.
Pengertian kedua akan istilah ‘Melayu’ ialah ia satu nama
generic merujuk kepada semua kelompok-kelompok etnik pribumi yang menghuni keseluruhan
pulau-pulau di Asia Tenggara ini, alam yang telah dikenali antarabangsa sebagai
‘Malay Archipelago’, atau ‘Malay world’. Hakikat identiti etnik generic ini
diistilahkan dalam Bahasa Melayu sebagai ‘Rumpun Melayu’, atau ‘Serumpun’,
bermaksud satu rumpun etnik yang satu bangsa, dengan satu sejarah yang sama,
satu leluhur yang sama, satu keluarga bahasa yang sama, satu rumpun budaya yang
sama, dan satu peradaban yang sama. Rumpun Melayu terdiri daripada ratusan
kelompok etnik pribumi ini, seperti Melayu, semua pribumi di Sabah, semua
pribumi di Sarawak, Jawa, Bugis, orang Maluku, Filipina, dll. Hakikat
keserumpunan ini dikenali juga oleh pengembara bangsa-bangsa Eropah dahulu,
yang sampai ke wilayah kepulauan ini semenjak 500 tahun dahulu,seperti yang
dinyatakan di abad ke-19 dahulu oleh Stamford Raffles yang berada di kepulauan
ini, bahawa ‘the Malays are one nation’ - satu ‘kelompok bangsa yang satu’.
Jelas istilah ‘Melayu’ digunakan oleh Stamford Raffles sebagai istilah generic.
Persekutuan Tanah Melayu dahulu, dan Malaysia sekarang ini
adalah jelasnya negara[1]negara di ‘Alam
Melayu’, atau ‘Kepulauan Melayu’. Maksud ringkasnya ialah, kedua-dua negara ini
nyata hakikatnya adalah ‘Negara Melayu’, atau pun ‘Negara Rumpun Melayu’
(countries of, and in the Malay World), yang dimunculkan oleh satu peradaban,
iaitu peradaban pribumi Rumpun Melayu.
Dengan mengenali dua pengertian istilah ‘Melayu’ ini, maka
senang difahami bahawa Persekutuan Tanah Melayu itu memang mudah sekali
dikenali sebagai ‘Negara Melayu’. Manakala, Malaysia adalah juga ‘Negara
Melayu’ atau ‘Negara Rumpun Melayu’ berasaskan bangsa dan peradaban serumpun.
Atau, dengan lain perkataan, Persekutuan Tanah Melayu dan Malaysia bukan
‘negara pelbagai bangsa’. Alam kedua negara ini adalah Alam Melayu.
Melihat entiti masyarakat, pendekatan peradaban tidak
menolak hakikat bahawa Malaysia mempunyai penduduk etnik lain daripada Bangsa
Rumpun Melayu. Maka, sub-structure ini dirangkumkan sekali dengan identiti
negara. Dengan mengiktiraf hakikat masyarakat pelbagai etnik di Malaysia ini,
apa yang terlahir daripada pendekatan peradaban ini ialah apabila dikaitkan
identiti super-structure, yakni ‘negara’, dengan entiti sub-structure, yakni
masyarakatnya, identiti Malaysia ialah ‘Negara Melayu, dengan masyarakat
pelbagai etnik’ (‘Malay country, with a multiethnic population’). Bermaksud,
kepelbagaian itu adalah daripada segi jenis etnik dalam masyarakatnya, ia tidak
menyentuh identiti negara, kerana identiti negara berkait dengan alam aslinya.
Pelbagai etnik selain daripada Rumpun Melayu itu tidak boleh
mengenepikan hakikat bahawa Rumpun Melayu adalah peradaban pribumi, dan
masyarakat dan peradaban pengasas di Malaysia, yang dari awal sejarah bumi ini
lagi telah membentuk pelbagai jenis kerajaan/negeri rasmi/formal di Tanah
Melayu dan di Malaysia.
Nah, itu dia identiti Malaysia.
Cuba lihat di Benua Eropah, negara Norway dikenali sebagai
‘Scandinavian country’, kerana ia sebuah negara yang terbentuk di ‘alam
Scandinavian’, oleh masyarakat dan peradaban ‘Scandinavian’. Begitu juga
negara-negara Sweden, Denmark, dan Iceland – semua negara-negara ini dikenali
sebagai ‘Negara Scandinavian’ belaka, di alam Scandinavian, walaupun ke semua
negara-negara ini mempunyai warga negara yang berasal daripada negara dan benua
asing juga, sehingga setinggi 25% penduduknya di negara Sweden. Tiada sesiapa
mempertikaikan negara-negara ini semua adalah ‘Negara Scandinavian’.
Pendekatan peradaban menunjukkannya. Tiada sesiapa yang cuba
menghujah negara-negara ini adalah ‘negara pelbagai bangsa’. Pendekatan
peradaban menujukkan persamaan yang nyata antara negara Malaysia dengan negara
Norway (dan lain-lain negara Scandinavian). Harus disedari bahawa istilah
‘Scandinavian’ merujuk kepada satu kelompok etnik, iaitu kelompok etnik bangsa Jerman.
Dan, istilah ‘Melayu’ juga serupa, merujuk kepada satu kelompok etnik. Jadi,
kedua-dua negara ini melandaskan teras identiti mereka atas kumpulan etnik
belaka, yakni kelompok etnik yang membangunkan peradaban di bumi masing[1]masing.
Seperkara lagi yang dapat dikemukakan dalam pendekatan
peradaban ini. Iaitu, sub[1]structure Malaysia,
yakni masyarakatnya (masyarakat Rumpun Melayu) telah bersifat kepelbagaian
(diversity) semenjak ribuan tahun dahulu lagi. Di seluruh Alam Melayu, terdapat
ratusan suku-suku bangsa dalam bangsa serumpun ini, dengan pelbagai budaya,
resam, dan bahasa mereka. Kedatangan orang masyarakat Cina dan India ke
Malaysia sekadar menambah sangat sedikit sahaja lagi kepada ratusan
kepelbagaian yang telah mewarnai Alam Melayu ini semenjak dahulukala.
Maksudnya, kepelbagaian bukanlah satu fenomena yang baru di Malaysia atau di
Alam Melayu yang tIdak pernah diketahui atau dialami oleh orang Rumpun Melayu
sebelum ini, yang menyebabkan mereka menjadi kekok. Rumpun Melayu faham dengan
kepelbagaian dan mengenali falsafah/amalan (recognised rules, conventions and
norms) kepelbagaian dengan ratusan suku-suku bangsa mereka.
Seperkara lagi, masyarakat Malaysia harus diketahui sebagai
masyarakat ‘pelbagai etnik’, bukan ‘pelbagai bangsa’ atau ‘pelbagai kaum’.
Pendekatan peradaban peka dengan pebezaan sejarah dan makna setiap istlah yang
digunakan. Ada perbezaan antara ‘bangsa’, dan ‘kaum’. ‘Bangsa’ itu adalah
pembangun peradaban pribumi di alam yang dihuni. Manakala, ‘kaum’ itu adalah
masyarakat yang telah berhijrah ke alam peradaban bangsa lain. ‘Etnik’ pula
merujuk kepada kedua-dua ‘bangsa’ dan ‘kaum’. Bukan semua penduduk sesebuah
negara itu adalah ‘bangsa’; dan, juga tidak semua adalah ‘kaum’.
Jadi, identiti Malaysia ialah “Negara Melayu” atau pun “Negara
Rumpun Melayu”, dan jika perlu dengan huraian, iaitu “Negara Melayu, dengan
penduduk pelbagai etnik”, (“Malay country, with a multi-ethnic population”)
atau “Negara Rumpun Melayu, dengan penduduk pelbagai etnik”. Sejenis dengan
“Norway is a Scandinavian country”.
Arof Ishak 23 Julai 2023